Douglas McGregor'un ortaya attığı bu teorinin iş dünyasında önemli bir yeri vardır. McGregor'a göre X ve Y iki farklı insandır ve iş hayatında da farklı yapılara sahiptirler.
X Teorisine göre
İnsan çalışmayı sevmez ve elinde olsa çalışmaktan kaçınır. Sorumluluk almak istemez; bu yüzden sık sık kontrol edilmelidir. Eğer bir insanı çalıştırmak istiyorsanız sürekli zorlamalısınız.
Y Teorisine göre
İnsan çalışmaktan hoşlanır.
Kendisini adadıktan sonra şirketin hedefleriyle aynı doğrultuda çalışmaya hazırdır.
İhtiyaçlarını karşılayan ödüllendirme yoluyla motive edilirse kendini adar.
Sorumluluktan kaçınmaz.
Hayal gücü kuvvetli ve yaratıcıdır. Bu özelliklerini işteki sorunları çözmek için kullanabilir.
Bir yönetici X teorisine inanıyorsa çalışanları sürekli kontrol etmelidir. Y Teorisine inanıyorsa ılımlı davranabilir.
Ancak ne X ne de Y teorilerinin yaklaşımlarının tam olarak doğru olduğunu söylemek zordur. X ve Y teorilerinin yetersizlikleri sonucu Z teorisi adı verilen yeni bir teori ortaya atılmıştır. Buna göre:
İnsan ne kalıplaşmış ne de özerk bir kişiliğe sahiptir. Ancak düşünme, karar verme ve azmetme gibi yetenekleri vardır.
İnsan doğuştan ne iyi ne de kötüdür. Hem iyi hem de kötü olmaya yatkındır.
İnsan davranışının temeli ne tam olarak biyolojik özelliklere ne de hümanist yaklaşıma dayalıdır. İçinde bulunduğu konuma göre hareket eder.
İnsan güdülenmesi mantıksal nedenlere dayalı olarak oluşur.
Önemli olan etkileşimdir.
Bu yüzden insan tarafsız olarak ele alınmalıdır.