Değerlerinizi Netleştirin

Değerleri Netleştirme Alıştırması:

Değerler bizim kim olduğumuzdur. Kim olmak istediğimiz değil, bizim kim ol­mamız gerektiğini düşündüğümüz değil, fakat şu anda yaşamlarımızda kim olduğumuzdur. Bunu açıklamanın başka bir yolu da şudur ki değerler bizim eşsiz ve bireysel özümüzdür, ifade etmemizin ve ilişkilendirmemizin nihai ve en tatmin edici şeklidir. Değerlerimiz bize kendine karşı dürüst olmanın ne anlama geldiğini işaret eden bir pusula gibi hizmet eder. Düzenli ve devamlı bir şekilde değerlerimize saygı gösterdiğimiz zaman yaşam iyi ve tatmin edicidir.

Koçlar olarak danışanların değerleri konusunda net olmalarının ne kadar faydalı olduğunu biliriz. Hayatla ilgili önemli kararları vermek daha kolaydır ve kararlar iyi anlaşılmış kişisel değerler matrisinden bakıldığında sonuçları daha tat­min edicidir. Ancak değerleri netleştirme süreci danışanlar için genelde zorludur. Bu insanların sıklıkla kafalarında analiz yapmalarına ve hayallere dalıp gitmelerine sebep olur. Halbuki siz onların hayatlarını gözden geçirmelerini ve zaten orada, günlük hareket ve etkileşimlerinde var olan değerleri açığa çıkarmalarını istersiniz. Bu bir listeden değerler seçmenin çok nadir olarak işe yaramasının sebeplerinden birisidir: Liste kendi kimliğimizi belirlemek için hizmet etmesi ge­reken bir mekanizma olmaktansa en çok istenen ya da sosyal olarak kabul gören değerleri seçmek için bir fırsat haline gelir. Bir listeden değerler seçmek zihinsel dürtümüzün bunu anlamasını ve doğru kelimeleri bulmasını destekler. Danışan­ların değerleri gözlemlenebilir; onlar bu dünyada yaşarlar. Bu yüzden değerleri bir listeden seçmek onlara bir fayda sağlamaz. Koçun görevi, hayatlarına değer­lerin ortaya çıkacağı şekilde bakmalarında danışanlara yardımcı olmaktır

Bazen danışanlar değerleri hakkında bir perspektife sahip gibi görünmez­ler, Koçluk bu durumlarda iyi işler çünkü koç danışanları kafalarının içine götürmektense onları hayatlarının içine götüren sorular sorup senaryolar sunar­lar. Değerleri netleştirme koçluğu danışanların kendi değerlerini incelemelerini ve ortaya koymalarını güvenli ve aynı zamanda cesaretlendirici bir ortamda sağlar. Kesin bir ifade tarzı danışan için uzun vadede önemlidir, fakat kısa va­dede en önemli olan şudur ki değer için yaklaşık bir yakıştırma danışan için uygundur. Koçlar için kullanışlı bir konu olarak değerleri netleştirme, danışan­ları tanımayı öğrenme ve danışanların kendilerini tanımalarına yardımcı olma konusunda çok yararlıdır. Koçlar ve danışanlar değerleri, tatmin edici tercihleri kolaylaştırmaya yardımcı olmak, uygun hareket tarzını oluşturmak ve değerle­rin söz konusu olduğu durumların farkına varmak için kullanırlar.

Çoğu danışan buna rağmen doğru kelimeleri bulma konusunda çok uğraşırlar. Sınırlanmışlardır çünkü en doğru kelimeyi bulmaları gerektiğini ve değerin tek bir kelimenin izin verdiğinden çok daha fazla duygusal anlamı olduğunu düşünürler. Aslında, her birey her değer için kendi farklı anlamına sahiptir. Aynı kelimeleri kullandığımız halde farklı şeyler kastedebiliriz. Daha önce sözcük dağarcığı korkusunu en aza indirgeyecek teknikler üzerinde durmuştuk. İlk öneri, silgisi olan bir kalem kullanmaktır. Danışanlar değerler mürekkeple yazılmak zorunda olduğunda bir isteksizlik hissi yaşarlar. Koç bir kurşun kalem kullanmanın avantajlarını vurgulayabilir ve böylece danışan bunu ilk seferde doğru ifade etmenin çok önemli olmadığını anlayabilir. Değerleri netleştirme aşamasında ikinci öneri değeri tanımlarken bir dizi yaratacak şekilde birkaç kelimeyi beraber kullanmaktır. Örneğin:

Doğruluk/Dürüstlük/Sözünün eri

Doğruluk/Bütün/Uyumlu

Liderlik/Destekleme/Işbirlikçi

Liderlik/Kararlı/Güçlü

Değerler dizisini oluştururken, danışandan, yukarıdaki örneklerdeki "Doğruluk" ve "Liderlik" gibi en önemli terimi en başa koymasını isteyin. Yeterli derecede tamamlanmış bir değerler listesine ulaşmanın birkaç ay alabileceğine dikkat çekin. Değerler hayatımızda zamanla ortaya çıktığı için, bir oturuşta bunları kesin olarak ve tamamen yakalamayı becerebilmemiz çok olası değildir. Tam olarak tanımlanmış ve ayrıntılandırılmış değerler danışanlar önemli yol ayrımlarına yaklaşırken ya da yoldan saptıklarında onlara tatmin edecek seçenekleri gösterme konusunda güçlü bir araç haline gelirler. Koç, değerleri tanımlama sürecini danışana çeşitli senaryolar sunarak kolaylaştırır. Aşağıdaki senaryolar size bir başlangıç noktası verebilir. Danışanların kendi değerlerini görmelerini sağlamak için bunları deneyin ve diğer metotları araştırmaya devam edin.

Zaman İçerisinde Bir Tepe Noktası

Danışandan, hayatının özellikle tatmin edici ya da üzüntü verici olduğu za­manlardaki özel, doruk noktalarını tanımlamasını isteyin. Zaman aralığının bir ‘an’ ile sınırlandırılması önemlidir, yoksa danışanın spesifik değerleri belirle­mesine imkân vermek adına bu deneyim gereğinden fazla şey barındıracaktır.

Danışanın kafasında belirli bir an olduğunda, bunu deşmeye başlayın: "Neler oluyordu?" "Kimler vardı ve neler meydana geliyordu?" "O an ortaya konan değerer nelerdi?" Duyduklarınızı onaylayın ve derinlere inmeye devam edin, hangi değerlerin danışanla örtüştüğünü görmek için periyodik olarak kelimeleri test edin. "Bu kulağa önemli gibi geliyor." "Bu deneyimde tamamlama ya da başarmayla ilgili bir değer mi mevcut?" ya da 'Bu günü anlatırken gözlerin parladı. Sanki doğal olma ve bağlantı ile ilgili bir değer orıaya koymuşsun gibi duruyor. Bu sana doğru mu geliyor?" Kelimeler doğru geldiğinde daha güçlü bir cevap ortaya çıkacaktır. Danışandan ilk kelimeyi açmasını isteyin. "Senin içim ‘Başarma' ne anlama geliyor" "Hangi kelimeler bağlantı kurma değerini daha da detaylandırıyor?" Doruk noktalarına bakmaya devam edin ve danışanın özellikle zengin ve tatmin edici bulduğu deneyimleri arayın.

Bastırılmış Değerler

Değerleri ayırmanın bir başka yolu ters uca gitmek ve danışanın kızgın, hayal kırıklıgına uğramış ya da sinirli olduğu zamanlara bakmaktır, Bu geneide bastırılan bir değeri ortaya çıkarmaya götürür. Önce danışanın kızgınlığı ile ilgili kendi hislerini ve olayları anlatmasını sağlayın, daha sonra bunu ters yüz edin ve bu hislerin karşıtını arayın. Örneğin danışan şöyle diyebilir: "Tuzağa düşürlmüş. köşeye sıkışmış ve seçeneğim yokmuş gibi hissediyorum. Eğer bunu tersine çevirirsek, özgürlük ya da seçenekler veya tercih etrafında bir değer olabilir gibi geliyor. Bu doğru geliyor mu?" Koç için sözcüklerin doğru olması o kadar önemli değildir, kelimelerin danışana doğru gelmesi önemlidir. Daha da açmak gerekirse, koç şunu söyleyebilir: "Demek aynı şeyi tekrar tekrar yapmaları seni hayal kırıklığına uğrattı. Bunun diğer tarafı yaratıcılık ya da yenilikle ilgili bir değer olabilir mi?'

Çoğumuz hayatlarımızı öyle bir şekilde oluşturmuşuzdur ki öyle yaptığımızı farkında bile olmadan birçok değerimize saygı gösteririz. Bu sebeple bir şey engel olmadıkça bunları değerlerimiz olarak görmeyebiliriz. Buradaki önemli nokta danışana, her kızgınlığın ya da sıkıntı anının, bir değerin bastırıldığının bir işareti olmasının muhtemel olduğunu belirtmek gerekir.

Sahip Olunması Gerekenler

Danışanların değerlerini tespit edebilmesi için bir başka yol da hayatlarında nelere sahip olmaları gerektiğine bakmalarıdır. Yiyecek, barınak ve toplum fiziksel ihtiyaçları bir kenara koyarsak, doyuma ulaşmak için hayatınızda nelere sahip olmalısınız? Yaratıcı bir kendini ifade edebilme şekline mi sahip elemansınız? Hayatınızda macera ve heyecana mı sahip olmalısınız? Ortaklık ve işbirliğine mi? Başarma ya da başarı hissine doğru mu yol almalısınız? Bu süreç için ana soru şudur: Kesinlikle göz önünde bulundurmanız gereken, olmadığında bir tarafınızın öleceği değerleriniz nelerdir?

Saplantılı İfade

Hepinizin saplantılı davranmaya karşı yeteneği vardır. Bir değerde ısrar etmek, bunu kendini ifade etmenin bir şekli olarak görmeyip bir talep yaratmak için kullanmak gibi. Büyük ihtimalle sizin de bunun gibi bir deneyiminiz olmuştur; örneğin oda arkadaşınızın düzenliliğinin mükemmellik için saplantılu bir talep haline gelmesi gibi. Arkadaşınız ve ailelerimiz genelde değerlerimizi saplantılı bir şekilde ortaya koyduğumuzu bize söyleyerek bize iyilik yaparlar. Kontrol delisisin. Aklın fikrin öğrencilerde. Kendi hakkında ne söylersin. İnsanlar seni hang, konuda kızdırıyorlar ya da onları deli eden tarafın nedir? Burada bir sebepten değişime uğramış önemli değerler mevcuttur. Bu değerleri araştırın ve değişime odaklanmayın.

Değer Bazlı Karar Matrisi

Tatmin edici hayati tercihler yapmak için etkili araçlardan birisi de değer bazlı karar matrisidir. Bu matrise ilk değerleri netleştirme sürecinde başlanır. (değerlerin listelenmesi sürecinin tamamlanamasının birkaç ay sürebileceğine dikkat edin). Siz ve danışanınız beyin fırtınası yaparak bir değerler listesi oluşturduktan sonra, danışanınızdan ilk on değeri öncelik sırasına göre sıralandırmasını isteyin. Daha sonra danışanınızdan bu değerler ile ilgili tatmin düzeyini (her değerin ne kadar arkasında olduğunu) 0 ile 10 arasında bir ölçekle belirtmesini isteyin. Çoğu danışan bu alıştırmayı çok açıklayıcı bulur ve kendileri hakkında öğrendikleri karşısında şaşkına dönerler. Genel olarak danışanın yedinin altında bir değerlendirme yaptığında koç buna özellikle dikkatini verir. Bu büyük olasılıkla koçluk gerektiren bir noktadır çünkü düşük puanlar danışanın dayanılmaz bir durumla karşı karşıya olabileceği anlamına gelir. Koç danışanın kendisi hakkında duygularına bağlı kalmasını sağlamak için bu süreci zaman zaman tekar etmek isteyebilir.

Yıllar boyunca, eğer danışanın hayatında işler iyi gidiyorsa puanların da genellikle yüksek olduğunu gözlemledik. Danışanın sıkıntıları varsa ya da düşmüşse, değerler matrisi düzeltici aksiyonlara nerede ihtiyaç duyulduğunu belirlemeye yardımcı olabilir. Danışan iş değiştirmek ya da yeni bir iş kurmak, hatta bir çocuk sahibi olmak gibi önemli bir karar aşamasında olduğu zaman, Değer Bazlı Karar Matrisi özellikle açıklayıcı olabilir. Danışandan bugün kendi değerlerini puanlandırmasını isteyin. Daha sonra danışandan iki ay, bir yıl ya da herhangi bir zaman sonrasın tasarlamasını isteyin: "Değişimi geçekleştirdiğini düşün. Eğer gerçekleştirirsen puanlarının ne olacağını öngör ve yaz. Daha sonra değişimi gerçekleştiremediğini, düşün ve bu durumda puanlarının ne olacağını yaz.'' Bu alıştırma danışana tatmin edici bir tercih yapma konusunda yararlı bilgiler sunacaktır.

Aşağıdaki örnek Değer Bazlı Karar Matrisi, şirketindeki liderlik görevini alıp ama konusunda karar vermeye çalışan bir danışanın yanıtlarını içermektedir. Görebileceğiniz gibi, liderlik ilk on değer içerisinde değildir. Bu puanlan kendi puanlarırızmış ve karar da sizin kararınızmış gibi gözden geçirin. Böyle incelemenin ne kadar kışkırtıcı ve açığa çıkarıcı olabileceğine dikkat edin. Bu değerler listesinde olmayanlar para ve statü gibi, karar vermeye temel oluşturan ancak çok nadir olarak tatmin edici tercihlere götüren somut değerlerdir.

Örnek Değer Bazlı Karar Matrisi

Önceliklendirilen ve Listelenen Değerler	Tarih: 01/08 Puan	Tarih: 02/08 Puan	Tarih: 03/08 Puan	Tarih: 04/08 Puan	Tarih: 05/08 Puan	Tarih: 06/08 Puan
Öğrenme / Gelişme	9	9	6
Kendini İfade	7	9	8
Özgürlük/ Bağımsızlık	5	7	8
Yenilik yapma/Yaratma	6	8	7
Ortaklık/İşbirliği Yapma	8	9	8
Düzenli/Düzen	7	8	7
Doğruluk/Dürüstlük	9	9	7
Eğlence/ Mizah	7	6	8
Bağlantı/ Samimiyet	8	6	8
Macera/ Risk alma	5	8	7

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Değerlere Çizelgesi

Değerlerinizi takdir etmek için kullanın.

Öncelik Sırası	Değer/ Tanımı	Tatmin Düzeyini Belirtin (1-10 arası)

 

 

Standarlar ve Engeller Listesi

Standarları ve engelleri oluşturmaya yardımcı olması için kullanın.

Değer	Takdir Notu	Standart (Değer nasıl takdir ediliyor?)	Değer Takdir Etmedeki Engel	Engelin Zorluk Derecesi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

 

Değer Eylem Listesi

Değer bazlı eylem planları yaratmada kullanın.

Değer	Notu artırmak İçin Yapılması gerekneler	Ne Zamana Kadar?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.