Bir problemi yaratan kaynak nedenlerin doğru ve tarafsız olarak belirlenmesi büyük önem taşır. Olası sebeplerin öngörülerek belirlenmesi ve diğer faktörlerle ilişkilendirilebilmesi için destekleyici bir araç olarak "sebep-sonuç diyagramı" kullanılır.
Sebep-sonuç diyagramı, problem çözme amaçlı kullanılan en yararlı tekniklerden biridir. Bu araç, problemlerle, öngörülen sebepler arasındaki bağların doğru ve eksiksiz olarak tanımlanmasına ve ilişkilendirilmesine olanak verir. Uygulaması oldukça basit olan bu teknik, problemin nedenlerini sistemli bir şekilde araştırmaya yöneliktir.
Bu teknik, konu ile ilgili belirli sayıda katılımcı ile gerçekleştirilir. Katılımcıların sebep-sonuç ilişkilerini yeni ve yaratıcı görüş ve fikirler de üreterek belirlemesi hedeflenir.
Sebep-sonuç diyagramı bir rehberin yönlendirmesiyle oluşturulur.
Sebep-Sonuç Analizinin Yararları
Sebep-sonuç analizi, grup çalışmasıyla gerçekleştirilen bir tekniktir. Grup üyelerinin aktif katılımını ve paylaşımını gerektirir. Bu yönüyle de sosyal işlevi olan bir yöntemdir. Sebep-sonuç analizinin yararları şunlardır;
• Katılımı ve iletişimi artıran aktif bir yöntemdir.
• Grup çalışması sırasında farklı bilgi, deneyim seviyesi ve uzmanlığa sahip kişilerin görüşlerinden yararlanılır.
• Katılımcı grubun problemin tarihi, belirtileri, geçmişte yaşananlar ve farklı kişisel ilgi alanlarıyla değil, doğrudan problemin özüne odaklanmasını sağlar.
• Her problem için bütün sebepler ortaya çıkarılır ve süreçlerin bütün ayrıntılarının görülmesini sağlanır.
• Benzer problemler aynı sistematik yaklaşımla analiz edilebilir.
Balık Kılçığı
Sebep-sonuç diyagramını ilk kez Japon kalite devrimi mimarlarından Prof. Kaoru ISHIKAVVA, 1943 yılında kullandı. Ishikavva, Kavvasaki Çelik İşletmelerinde bir grup mühendise farklı faktörlerin süreci nasıl etkilediğini göstermek için balık kılçığı şeklinden yararlandı.
Bu yöntemde kullanılan şekil balık kılçığına benzediği için bu tekniğe "balık kılçığı diyagramı" da denmektedir. (Fish bone diagram)
Balık kılçığında balığın başı, problemi tanımlar. Her kılçık da problemi yaratan sebeplen temsil eder.
Problemi Yaratan Sebepler
Sebep-sonuç diyagramının sol tarafında "Sebepler", sağ tarafında da "Problem" yer alır. İncelenecek problem, balığın baş kısmındaki kutu içinde tanımlanır. Bu problemi yaratan sebepler ise, balığın kılçıkları olarak balığın gövdesine birer kutuyla bağlanır.
Problemi yaratan 5 ana sebep vardır:
-
Metot
-
Malzeme
-
Makine - Donanım
-
İnsan
-
Çevre
Bu sebeplerin problem konusunu tam olarak yansıtmaması durumunda, sektöre ve duruma bağlı olarak daha belirgin başka sebep başlıkları da tanımlanabilir;
• Yönetim (Konuyla ilgili üst seviye idari ve yönetsel konular)
• Prosedürler (Uygulama ile ilgili kural ve yöntemler)
• Ölçüm (Veri toplama ve ölçme doğruluğu)
• İlgili süreç aşaması (taşıma, sevkiyat, kayıt işlem vb) bu başlıklara örnek olarak verilebilir.
Uygulama Adımları:
1. Araştırılacak problem, bir kutu içine alınır ve kalın bir okla gösterilir.
2. Bu probleme neden olabilecek ana sebepler tanımlanır ve birer kutu içine alınarak bu oka bağlanır. Bu "ana sebep" başlıklarına grup olarak karar verilir. Çalışma ilerledikçe yeni ana sebep kutuları açılabilir.
3. Her ana sebep sırayla ele alınır ve beyin fırtınası yöntemiyle bu sebebi oluşturabilecek alt sebepler belirlenir. Bütün ana sebepler bu yöntemle tamamlanıncaya kadar diyagram dallandırılır. Her ekip üyesinin belirttiği fikir, birer çizgiyle ilgili ana sebebe bağlanır. Beyin fırtınasında olduğu gibi, üyelerin belirttiği sebepler bu aşamada tartışılmaz.
4. İlk tur oylama yapılır. Beyin fırtınası tekniğinde olduğu gibi ilk tur oylama sonucunda elenecek fikirlerle ilgili alt oy sının belirlenir. Eleme sonucunda kalan alt sebepler tartışılır.
5. İkinci tur oylama yapılarak en fazla oy alan sebepler belirlenir.